Chất lượng của các startup khởi nghiệp trong bối cảnh kinh tế hiện nay có thể được nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau.
Có thể nói, chất lượng startup hiện nay đang ở trong trạng thái “hai mặt” rõ rệt: Một bên là những tín hiệu rất tích cực, một bên là những thách thức và hạn chế còn tồn tại.
A. Những điểm TÍCH CỰC cho thấy chất lượng startup được nâng cao
1/ Trình độ Founder (Người sáng lập) ngày càng cao:
Học vấn & Kinh nghiệm: Nhiều founder ngày nay có trình độ học vấn cao (cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ), có kinh nghiệm làm việc tại các tập đoàn lớn trong và ngoài nước, hoặc từng có những lần khởi nghiệp trước đó. Họ tiếp cận bài bản hơn.
Tầm nhìn toàn cầu: Ngay từ đầu, nhiều startup đã hướng tới thị trường khu vực và quốc tế, chứ không chỉ dừng lại ở thị trường Việt Nam.
2/ Mô hình kinh doanh đổi mới sáng tạo hơn:
Tập trung vào giải quyết các vấn đề thực tế bằng công nghệ (Deep Tech, AI, Blockchain, FinTech, EdTech, HealthTech…).
Chuyển dịch từ các mô hình kinh doanh truyền thống, copy ý tưởng sang các mô hình có tính đột phá và bền vững hơn.
3/ Sự dẫn dắt của các Quỹ đầu tư mạo hiểm (VC):
Các quỹ đầu tư không chỉ cung cấp vốn mà còn tham gia sâu vào việc tư vấn chiến lược, quản trị, kết nối đối tác và “gọt giũa” startup trở nên chuyên nghiệp hơn. Để nhận được vốn, startup phải chứng minh được tính khả thi và tiềm năng tăng trưởng rất cao.
4/ Hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển mạnh mẽ:
Sự xuất hiện của nhiều Vườn ươm (Incubator), Tăng tốc khởi nghiệp (Accelerator), các cuộc thi, câu lạc bộ... giúp trang bị cho founder những kiến thức nền tảng vững chắc ngay từ đầu.
Chính phủ có nhiều chính sách hỗ trợ thông qua Đề án 844, hỗ trợ xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
5/ Cơ sở hạ tầng công nghệ thuận lợi:
Việt Nam có tỷ lệ người dùng internet và điện thoại thông minh cao, là mảnh đất màu mỡ để phát triển các mô hình kinh doanh dựa trên nền tảng số.
B. Những THÁCH THỨC và HẠN CHẾ còn tồn tại
1/ Tác động của bối cảnh kinh tế vĩ mô:
Lãi suất cao & thắt chặt tiền tệ: Khiến các quỹ đầu tư khó kêu gọi vốn hơn và trở nên thận trọng hơn trong việc đầu tư. Startup khó gọi vốn ở các vòng sau.
Lạm phát, suy thoái kinh tế toàn cầu: Sức mua giảm, chi tiêu của người dân thắt chặt, ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu của startup, đặc biệt là các startup hướng đến người tiêu dùng cuối (B2C).
Thị trường “mùa đông” vốn: Giai đoạn 2022-2024 được xem là “mùa đông” của đầu tư khởi nghiệp toàn cầu, số vốn đầu tư vào startup Việt cũng giảm mạnh.
2/ Chất lượng nội tại của nhiều startup còn yếu:
Tư duy “ăn xổi”: Vẫn còn nhiều founder khởi nghiệp với tư duy làm nhanh, bán lại hoặc gọi vốn giá cao, thiếu sự kiên trì để xây dựng một doanh nghiệp thực sự có lợi nhuận và bền vững.
Kỹ năng quản trị & điều hành: Nhiều founder giỏi về kỹ thuật, ý tưởng nhưng yếu về quản trị tài chính, nhân sự, chiến lược dài hạn.
Tính bắt chước (Copy): Vẫn tồn tại tình trạng sao chép mô hình từ nước ngoài mà không có sự cải tiến phù hợp với thị trường Việt Nam, dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh và khó tồn tại.
3/ Thách thức trong việc thu hút và giữ chân nhân tài:
Startup thường khó cạnh tranh về lương thưởng và sự ổn định so với các tập đoàn lớn. Việc xây dựng văn hóa công ty và chế độ đãi ngộ thỏa đáng là một bài toán khó.
4/ Hành lang pháp lý cho các mô hình mới:
Các mô hình kinh doanh mới như FinTech, Blockchain, AI… đôi khi vượt quá khung pháp lý hiện hành, gây ra rủi ro và sự không chắc chắn cho nhà đầu tư và startup.
I. Giải pháp cho Bản thân Startup (Từ phía Founder và đội ngũ)
Đây là nhóm giải pháp quan trọng nhất, vì chủ động nằm ở chính các founder.
1/ Tối ưu hóa dòng tiền & Hướng tới Lợi nhuận Sớm:
“Cash is King” (Tiền mặt là Vua): Ưu tiên số 1 là tiết kiệm chi phí, cắt giảm những khoản không cần thiết. Tập trung ngân sách vào những hoạt động tạo ra doanh thu thực sự.
Tìm kiếm Doanh thu Sớm: Thay vì xây dựng sản phẩm hoàn hảo rồi mới ra mắt, hãy ra mắt sớm với phiên bản tối giản (MVP) để thu thập phản hồi và kiếm doanh thu ngay từ đầu. Cân nhắc các mô hình có phí subscription (thuê bao), freemium, hoặc dịch vụ giá trị gia tăng.
Tập trung vào Khách hàng trả tiền: Tìm kiếm và phục vụ thật tốt một nhóm khách hàng trung thành và sẵn sàng chi trả, thay vì chạy theo số lượng người dùng miễn phí.
2/ Điều chỉnh Chiến lược và Mô hình kinh doanh:
“Có thể điều chỉnh” (Pivot): Linh hoạt thay đổi mô hình kinh doanh cho phù hợp với bối cảnh mới. Ví dụ: chuyển từ B2C (bán cho người dùng cuối) sang B2B (bán cho doanh nghiệp) nếu thị trường tiêu dùng đang quá khó khăn.
Tập trung vào Giá trị Cốt lõi: Làm thật sâu một điểm khác biệt thay vì dàn trải nhiều tính năng. Trả lời câu hỏi: “Tại sao khách hàng phải trả tiền cho tôi trong thời điểm khó khăn này?”.
Xem xét thị trường ngách (Niche Market): Thay vì cạnh tranh ở những thị trường đỏ, hãy tìm kiếm và thống trị một thị trường ngách nhỏ nhưng có nhu cầu rõ ràng và ít cạnh tranh.
3/ Nâng cao năng lực quản trị:
Học hỏi không ngừng: Founder cần chủ động học các kỹ năng về quản trị tài chính, quản lý nhân sự, marketing… thông qua các khóa học trực tuyến, sách vở, hoặc tìm người cố vấn (mentor).
Minh bạch tài chính: Xây dựng kế hoạch tài chính rõ ràng, theo dõi sát sao các chỉ số KPI quan trọng (Burn rate – Tốc độ “đốt tiền”, LTV – Giá trị vòng đời khách hàng, CAC – Chi phí thu hút khách hàng…).
Xây dựng Văn hóa Doanh nghiệp Vững mạnh: Trong khó khăn, một đội ngũ gắn kết, cùng chia sẻ và vượt qua là yếu tố sống còn. Giao tiếp minh bạch với nhân viên về tình hình công ty để cùng nhau tìm giải pháp.
II. Giải pháp trong Gọi vốn & Quản lý Vốn đầu tư
1/ Gọi vốn thông minh hơn:
Tìm nhà đầu tư Chiến lược: Ưu tiên tìm những nhà đầu tư có cùng tầm nhìn, có thể mang lại giá trị về mặt quan hệ đối tác, khách hàng và kinh nghiệm quản lý, thay vì chỉ quan tâm đến số tiền.
Gọi vòng với định giá hợp lý: Trong bối cảnh “mùa đông vốn”, startup cần có cái nhìn thực tế về định giá của mình, sẵn sàng chấp nhận các điều khoản và mức định giá phù hợp để có thể sống sót và phát triển.
Xem xét các nguồn vốn khác: Ngoài đầu tư mạo hiểm, có thể tìm đến các nguồn vốn vay ưu đãi từ ngân hàng, các chương trình tài trợ của Chính phủ, hoặc các cuộc thi khởi nghiệp.
2/ Sử dụng vốn hiệu quả:
“Extension Round” (Vòng gọi vốn kéo dài): Nếu chưa thể gọi vòng mới, hãy thương thảo với các nhà đầu tư hiện tại để có thêm một khoản vốn nhỏ (bridge loan) để kéo dài thời gian hoạt động, đạt được các mốc quan trọng trước khi gọi vòng chính thức.
Tập trung vốn cho “cú đấm thép”: Chỉ chi tiêu mạnh cho những kênh marketing hiệu quả nhất, phát triển những tính năng khách hàng thực sự cần.
III. Giải pháp từ Hệ sinh thái & Chính sách Nhà nước
1/ Hoàn thiện Khung pháp lý:
Xây dựng “cơ chế sandbox” (thử nghiệm có kiểm soát): Cho phép startup trong các lĩnh vực mới như FinTech, Crypto được thử nghiệm sản phẩm trong một phạm vi giới hạn và thời gian nhất định dưới sự giám sát của cơ quan quản lý. Điều này giúp cân bằng giữa đổi mới và quản lý rủi ro.
Đơn giản hóa thủ tục thành lập và giải thể doanh nghiệp: Giúp startup dễ dàng gia nhập thị trường và cũng dễ dàng rút lui một cách minh bạch nếu thất bại, từ đó khuyến khích tinh thần chấp nhận rủi ro.
2/ Hỗ trợ tài chính và kết nối:
Các quỹ đầu tư mạo hiểm nhà nước: Có thể đóng vai trò dẫn dắt, đồng đầu tư với các quỹ tư nhân vào các startup tiềm năng trong những lĩnh vực ưu tiên (công nghệ cao, nông nghiệp sạch…).
Tăng cường kết nối doanh nghiệp lớn – startup: Thúc đẩy các chương trình hợp tác, where các tập đoàn lớn đặt hàng bài toán hoặc trở thành khách hàng đầu tiên của startup. Điều này giúp startup có doanh thu ổn định và validate được sản phẩm.
3/ Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao:
Đưa giáo dục khởi nghiệp và tư duy sáng tạo vào chương trình đào tạo từ các cấp đại học, thậm chí cao đẳng.
Có chính sách thu hút nhân tài từ nước ngoài về làm việc trong các startup thông qua các ưu đãi về thuế, thủ tục cư trú.
Đánh giá chung và xu hướng
-
Chất lượng đang được “sàng lọc” tự nhiên: “Mùa đông” vốn và bối cảnh kinh tế khó khăn đang đóng vai trò như một cơ chế sàng lọc tự nhiên. Chỉ những startup thực sự chất lượng, có mô hình kinh doanh vững chắc, quản trị tốt và tiết kiệm chi phí mới có thể sống sót và phát triển. Điều này về lâu dài sẽ nâng cao trung bình chất lượng của toàn hệ sinh thái.
-
Tập trung vào Lợi nhuận (Profit) thay vì Tăng trưởng bằng mọi giá (Growth): Trước đây, startup chạy đua theo số lượng người dùng, doanh thu gộp (GMV) mà bỏ qua lợi nhuận. Hiện nay, các nhà đầu tư yêu cầu cao hơn về con đường hướng tới lợi nhuận (path to profitability). Đây là dấu hiệu của sự trưởng thành.
-
Xu hướng đầu tư chuyển dịch: Các quỹ tập trung đầu tư vào những lĩnh vực có tiềm năng dài hạn và ít chịu ảnh hưởng bởi chu kỳ kinh tế như: Công nghệ Y tế (HealthTech), Giáo dục (EdTech), Nông nghiệp Công nghệ cao (AgriTech), và các giải pháp Công nghệ cho Doanh nghiệp (B2B, SaaS).
Kết luận:
Chất lượng startup Việt Nam hiện nay đang trên đà cải thiện rõ rệt với một lực lượng founder giỏi, mô hình sáng tạo hơn và sự dẫn dắt chuyên nghiệp. Tuy nhiên, bối cảnh kinh tế khó khăn đang phơi bày những điểm yếu cố hữu và buộc các startup phải trưởng thành nhanh hơn.
Có thể nói, “số lượng” có thể giảm nhưng “chất lượng” đang có cơ hội được nâng lên. Những startup sống sót qua giai đoạn này sẽ là những doanh nghiệp cứng cáp, có nền tảng vững chắc và có tiềm năng trở thành những kỳ lân thực thụ trong tương lai.
Không có một “viên đạn bạc” nào có thể giải quyết mọi thách thức. Giải pháp nằm ở một sự kết hợp đồng bộ:
-
Bản thân startup phải tự chủ, linh hoạt và tập trung vào sinh tồn.
-
Nhà đầu tư cần kiên nhẫn, đồng hành và hỗ trợ về mặt chiến lược nhiều hơn là chỉ tiền bạc.
-
Hệ sinh thái và Nhà nước phải đóng vai trò hỗ trợ, dẫn dắt và tạo ra một môi trường pháp lý thuận lợi để đổi mới sáng tạo.
Giai đoạn khó khăn này, mặc dù đầy thử thách, nhưng cũng là cơ hội để loại bỏ những yếu kém và tôi luyện những startup thực sự chất lượng, có nền tảng vững chắc để bứt phá
